„NUK THON KOT SE ARSIMIMI ËSHTË NGA LIBRI, NDËRSA EDUKIMI NGA SHTËPIA“

Nuk thon kot se arsimimi është nga libri , ndërsa edukimi nga shtëpia. Ankica Dragin, Këshilltare e Mbrojtësit krahinor të Qytetarëve – ambusmanit  dhe autore  e hulumtimit   „Ekspolatimi i fëmijëve në Internet“

• Cilat janë abuzimet më të zakonshme të fëmijëve në internet që takuat?

Institucioni i Mbrojtësit Krahinor të Qytetarëve -ambusmani trajtoi fenomenin e abuzimit të fëmijëve në internet në vitin 2013, kur praktikisht ne, këshillatrët, autoret dhe autorët e hulumtimit „Ekspolatimi i fëmijëve në Internet“ u prezantuan me këtë fenomen. Një pjesë e hulumtimit në këtë temë, e kryer në kuadër të një projekti të përbashkët me organizatën ndërkombëtare Save the Children International, përfshiu grupet e fokusit me nxënësit e shkollave të mesme dhe prindërit e tyre.

Ajo që u ankuan  më së shumti gjatë fokus grupeve ishte ngacmimi kibernetik, dmth. dhunës së moshatarëve në internet. Me fjalë të tjera, nxënësit e shkollave të mesme u ankuan se shokët e tyre tallën, duke përdorur rrjetet sociale për të përhapur gënjeshtra për njëri-tjetrin, duke provokuar njëri-tjetrin, madje kan caktuar  rrahje ose inqizimet  e këtyre rrahjeve më vonë i kan publikur në internet.

Sa i përket prindërve, edhe pse janë të vetëdijshëm se interneti dhe rrjetet shoqërore mund të jenë një nga instrumentet me të cilat fëmijët e tyre janë të mashtruar në mënyra të ndryshme, ata në përgjithësi nuk kanë dijeni se ndonjë nga fëmijët e tyre ose miqtë e tyre kishin përjetuar një lloj abuzimi në internet. Vetëm në një vend  një baba ka treguar një histori mjaft serioze për atë se pothuajse e tërë klasa e vajzës së tij në një rrjet social është bashkuar për ta tallur me të për shkak të pamjes së saj fizike.

Më vonë, pasi faqja e internetit „Internet i sigurt “ erdhi në jetë, fëmijët dhe të rinjtë më së shumti na u  drejtuan duke kërkuar këshilla se çfarë të bënin nëse llogaritë e tyre të rrjeteve sociale u hackuan, si t’i mbronin ata, si t’i vendosnin urdhrat e tyre për të rritur privatësinë e tyre dhe shkallën e mbrojtjes, dhe të ngjashme. Sidoqoftë,ende nuk jemi të sigurt nëse fëmijët dhe prindërit mund ta njohin abuzimin permes interneti, e as  nëse e dinë se kur dhe kujt duhet të kontaktojnë për t’u informuar dhe mbrojtur.

• Edhe pse ky abuzim është i kohëve të fundit, sa është e rrezikshme? Pra, si mund të ndikojë në sjelljen dhe psikikën e fëmijëve?

Sot, fëmijë mjaft të vegjël kanë të ashtuquajturat. telefona të mencur, dhe ne duhet të jemi të vetëdijshëm se abuzimi i fëmijëve nëpërmjet internetit, aty ku është në dispozicion, mund të vijë në çdo kohë. Kjo nuk do të thotë se kjo do të vijë patjetër, por kur diçka ka ndodhur tashmë, atëherë flasim për zbutjen e pasojave, në vend se në parandalimin, e cila është në çdo dukuri negative sociale më e rëndësishme.

Prandaj, është e rëndësishme për fëmijët dhe të rinjtë, siç thuhet  sot , për mediat dhe informacionet të arsimohen. Kjo do të thotë që me kohë duhet të ju tregojnë se çfarë është,, pas përdorimit  të internetit, se si përmbajtja arrin tek aj, përmbajtjet e përshtatshme dhe të papërshtatshme, si t’i njohin dhe kujt ti drejtohet, si të mbrohen cilësimet e aplikacionit, etj. Është e rëndësishme që të dy fëmijët dhe prindërit të dinë se një kompjuter ose telefon celular me qasje në internet është vetëm një mjet që mund të keqpërdoret për të abuzuar me dikë, por që një mënyrë e tillë e përdorimit të teknologjisë moderne është megjithatë dhuna ndaj dikujt dhe shkelja e të drejtave të njeriut të një personi tjetër.

Në rastin e përmendur të vajzës me të cilëve u tallën moshataret e veta  erdhi tek drejtori i shkollës,në zgjidhjen e kësaj situate u përfshin psikologët, prindërit, mori pak kohë, por në fund gjithçka përfundoi mirë. Megjithatë, derisa situata është zgjidhur, vajza, sipas babait të saj,  me të vërtetë vuajti, u tërhoq në veten e saj, duke shmangur shoqërin duke gjetur arsye të mos shkoj në shkollë. Përveç kësaj, edhe prindërit nuk ishin të sigurt se kujt ti drejtohen.

Në situata të tilla, është e rëndësishme që fëmijët dhe të rinjtë të kuptojnë se sjellja jokonstruktive, e cila është ajo që në ndonjë mënyrë fyen dinjitetin njerëzor, nuk është në interes të askujt dhe nuk sjell asgjë të mirë. Për atë  këtë  ju shpjegojn dhe  mësojn se si të sillen me qëllim që të shmangin abuzimin e fëmijëve nëpërmjet internetit ose ndonjë lloj tjetër dhune, të rriturit  janë kryesisht përgjegjës.

• Një përqindje e madhe e fëmijëve janë të vetë meritor në arsimimin e tyre, sepse prindërit nuk kanë kohë për këtë. Sa i madh është ky problem në botën e sotme në të cilën teknologjia, zakonet dhe nevojat e njerëzve ndryshojnë me shpejtësi të lartë?

Nuk thotë kot se arsimimi  është nga  libëri dhe edukimi  nga shtëpia. Prindërit duhet të jenë të vetëdijshëm për një lloj të ri të përgjegjësisë në momentin kur ata vendosin të blejnë telefonin e mencur  ose kompjuterin e parë fëmijëve të tyre. Nuk thotë kot se arsimimi  është nga  libëri dhe edukimi  nga shtëpia. Prindërit duhet të jenë të vetëdijshëm për një lloj të ri të përgjegjësisë në momentin kur ata vendosin të blejnë telefonin e mencur  ose kompjuterin e parë fëmijëve të tyre. Për ta, telefoni celular ose kompjuteri është thjesht një lodër me karakteristika të reja. Prindërit e tyre i marrin ato nën një mendim pak a shumë të ndërgjegjshëm se kanë ndërtuar një marrëdhënie mjaft të fortë të besimit të ndërsjellë me fëmijën dhe se kanë edukuar fëmijën për të vepruar me përgjegjësi në lidhje me mirëqenien dhe sigurinë e tyre. Pyetja e drejtë është se sa prindër janë me fëmijët e tyre në, për shembull, mosha parashkollore, në të cilën fëmijët sot janë shumë mirë gjenden në kërkim të telefonave të mençur dhe dinë të shkarkojnë lojëra nga interneti, ata me të vërtetë biseduan se si të njohin se diçka e pazakontë ndodh gjatë përdorimit të telefonit ose kompjuter.

Besoj se një nga zgjidhjet mund të jetë që fëmijët dhe prindërit së bashku të „rriten“ në një kuptim teknologjik, të kalojnë pak më shumë kohë së bashku duke folur dhe duke mësuar se si të përdorin teknologjitë moderne ose internetin në mënyrë të sigurt.

• Cilat këshilla do t’i jepni fëmijëve dhe cilat prindërve, kur është e sigurt  të përdoren teknologjit e reja?

Këshilla bazë për fëmijët, duke supozuar se atyre u është thënë më herët se çka është „e çuditshme“ në botën virtuale të internetit, është se gjithmonë u tregojnë prindërve kur bëjnë diçka të çuditshme kur janë në internet. Për shembull. që një person i panjohur i ka kontaktuar ata, ka marrë një mesazh nga dikush që nuk e kanë njohur, se të njëjtat mesazhe ose reklama janë pranuar vazhdimisht, që kanë marrë mesazhe të pazakonshme, të pakuptueshme ose ofenduese etj.

Këshilla e dytë më e rëndësishme për fëmijët është se ata kurrë nuk lënë të dhënat e tyre personale (emri, adresa, telefoni, adresa e-mailit) në internet. Duhet thënë se sapo të vendoset diçka në internet, ai do të qëndrojë përgjithmonë, madje edhe kur ta fshijmë atë dhe ti shpjegoj pse është kështu. Prandaj është e rëndësishme që ata të mos krijojnë fotografi në profilet e rrjetit social të tyre që mund të zbulojnë se ku jetojnë, ku lëvizin gjatë ditës, kur janë në shtëpi dhe të ngjashme.

Përveç kësaj, këshilla e prindërve do të ishte, para së gjithash, për të mësuar se si të mbrohen profilet e sigurisë në rrjetet sociale, ose si fëmijët, veçanërisht të rinjtë, më pak eksperiencë, mund të kufizohen në përmbajtjen e caktuar në internet. Është e nevojshme që prindërit të tregojnë interes në „jetën virtuale“ të fëmijëve të tyre, që ata, për shembull, të shpjegojë se si duhet të vë mbrojtjen e profilin e Facebook, pse është aq e rëndësishme të ken fjalëkalim të fortë dhe  të ndryshojn atë në mënyrë periodike në rrjetet sociale qasje  në profilin e vet duhet të lejojn për njerëzit që kanë takuar personalisht dhe që ju besojnë. Është e rëndësishme  në moshën e tyre të ju shpjegohet në gjuhën e duhur, për shembull, pse një foto nga një pushim veror në të cilin një fëmijë i pubertetit është në Bermuda dhe majic është më i përshtatshëm se një foto e një fëmije në kostumet e larjes. Përvoja nga punëtoritë tona ka treguar se të rriturit shpesh nënkuptojnë se në njëfarë moshe ata tashmë e kuptojnë atë në një farë mënyre dhe disa prindër ndihen keq  për të folur rreth disa formave të mundshme të abuzimit të fëmijëve përmes internetit, siç janë    (marrja e admirimit të një të rrituri nga fëmija për shfrytëzim të mëvonshëm, frikësim, abuzim) dhe sexting (dërgimi i mesazheve, ose përmbajtje pornografike për fëmijën nga një i rritur me qëllim të pëlqimit  për këtë lloj komunikimi dhe shfrytëzimi seksual).

• Sa dhe si TIK moderne (teknologjitë e komunikimit të informacionit) ndryshojnë sjelljen, vlerat dhe fëmijërinë e fëmijëve?

Të gjithë ne në një moshë të caktuar kishim „teknologjitë“  pa të cilat „nuk mundëm“, dhe prindërit kanë qenë gjithmonë të ballafaquar me detyrën për të tërhequr kufirin diku. Prindërit në   shkollën  e mesme më blen një vokmen, por as nuk donin të dëgjonin për videoregjistrues. Nëna ime në këtë ditë tregon se në kohën e saj prindërit në fund edhe vëllut të saj i  ble një  gramafon portativ  dhe i dha para për kaseta ndërsa ajo dhe motra e saj duhej të ishin të kënaqura me dëgjimin e radios me prindërit e tyre. Të gjitha këto pajisje përfaqësonin një simbol të statusit unik në sytë tanë adoleshentë, diçka që pa  të cilën në një farë mënyre perceptohemi si më pak të respektuar në shoqëri.

Kur flasim  për epokën e sotme, ndryshimi kryesor është se kompjuterat dhe smartfonë janë shumë më të përballueshëm, më të lirë sesa kanë qenë regjistruesit ose gramafonat.

Ne gjithashtu duhet të jemi të vetëdijshëm se, ndryshe nga televizioni, radioja apo shtypi, interneti është një mjet komunikimi interaktiv, si një telefon, por edhe një medium për veten që mbulon praktikisht të gjitha burimet e njohura të informatave deri tani. Kjo është arsyeja pse fëmijët sot, duke përdorur telefona të mencur, laptopë dhe pajisje, janë shumë më të ekspozuar në shumë lloje të ndryshme të përmbajtjes përmes TIK-ut. Megjithatë, për shkak të përvojës së tyre, ata nuk janë gjithmonë në gjendje t’i zgjedhin ato, të marrin në konsideratë nëse përmbajtja vizuale, e shëndoshë apo e shkruar është e besueshme, e vërtetë dhe, në fund, nëse ato janë të nevojshme.

Më parë ne shkarkuam muzikë dhe filma në kaseta, shkëmbyem, shkuam me njëri-tjetrin për të parë filma dhe për të dëgjuar muzikë. Sot  hiqni atë që jeni të interesuar në rrjet, merrni një usb dhe kopjoni një fajll më të madh, dhe  më  pak vetëm e dërgon atë. Zgjedhja se si do ta bëni këtë është e madhe: nga email-i, përmes facebook-ut Youtube, Instagram, Viber, Dropbox,  të përmendi vetëm disa. E gjithë kjo për disa çaste. Si rezultat, aq sa unë mund të shoh, nëse ata nuk mund të bëjnë diçka shpejt, tani dhe menjëherë, në një formë që është menjëherë, në mënyrë të tillë, „komunikative“, fëmijët dhe të rinjtë mendojnë se ata janë disi të prapambetur, se ata nuk janë in. Besoj se psikologët mund të thonë shumë më tepër se sa presion është në kohë të caktuara, sidomos kur nuk keni mjaft përvojë dhe dijeni rreth diçkaje dhe vazhdimisht ju  dërgohen  në një mënyrë apo në tjetrën mesazhet se „diku“ ka „akoma më shumë“  „e cila për ndonjë arsye do t’ju bëjë të kull në sytë e bashkëmoshatarëve, prindërve dhe mjedisit. Është e vështirë të jesh „i modës“ sot.