Sloboda kretanja i mobilnost radne snage, kao osnovno načelo funkcionisanja unutrašnjeg tržišta Evropske unije, predstavljaju deo pregovaračkog procesa za pristupanje Republike Srbije Evropskoj uniji. Iako još uvek nisu otvorena adekvatna poglavlja za upućivanje radnika iz Republike Srbije u države članice Evropske unije, broj upućenih radnika se povećao u poslednje tri godine, nakon uvođenja u zakonodavstvo . Detašman, odnosno međunarodni sporazum o upućivanju radnika iz Republike Srbije, potpisan je sa Nemačkom i on reguliše vrste poslova i godišnje kvote radnika (oko 2.000 lica). Za određivanje visina kvota je zadužena Privredna komora. Pored toga, zaključeni su i bilateralni sporazumi o privremenom radu i sporazumi o socijalnoj zaštiti, kojima je regulisano socijalno osiguranje. Poslove posredovanja u Republici Srbiji, pored privatnih agencija za zapošljavanje, kojih ima 127, obavlja i Nacionalna služba za zapošljavanje (NSZ), odnosno nosioci poslova zapošljavanja. Nadzor nad radom Nacionalne službe za zapošljavanje i agencija za zapošljavanje vrši Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja.
Podaci o licima u inostranstvu 2011. godine prema aktivnosti ukazuje da je veća zastupljenost radno-aktivnih migranata (56,6%), u odnosu na neaktivne migrante (43,4%). Među aktivnim spoljnim migrantima čak 95,9% lica je obavljalo neko zanimanje, dok je među neaktivnim licima najveće relativno učešće dece mlađe od 15 godina (37,5%), zatim oko 20% studenata i 12,3% penzionera. Među spoljnim migrantima koji su 60-ih godina odlazili u inostranstvo gotovo polovina njihovog ukupnog broja su bili poljoprivrednici, dok je danas taj udeo ispod 1%, što jasno govori o zameni poljoprivrednih zanimanja nepoljoprivrenim. Sa druge strane, svaki peti iseljenik je pripadao proširenoj kategoriji „stručnjaci i umetnici”, odnosno kategoriji zanimanja sa visokim obrazovanjem .
Migracije iz ekonomskih razloga obuhvataju ekonomski aktivno stanovništvo koje emigrira zbog zaposlenja, višeg dohotka ili boljih uslova rada. U toku 2018. godine posredstvom Nacionalne službe za zapošljavanje na zahtev stranih poslodavaca, zaposleno je 60 lica u Nemačkoj, 15 u Sloveniji, 19 u Hrvatskoj, 4 u Portugaliji. Pored navedenog u Nemačkoj je zaposleno i 106 lica nakon sprovedenih postupaka posredovanja u okviru Projekta „Triple Win”, kao i 351 državljanin Republike Srbije za potrebe poznatog poslodavca u Nemačkoj. Na osnovu izveštaja agencija za zapošljavanje, u inostranstvu se u toku 2018. godine zaposlilo 6.580 državljana Republike Srbije kod inostranih poslodavaca.
Prema podacima Centralnog registra obaveznog socijalnog osiguranja za 2018. godinu, 901 poslodavac iz Republike Srbije je uputio ukupno 15.503 zaposlenih na privremeni rad u 107 zemalja. To je značajno povećanje broja u odnosu na 607 radnika upućenih u 2015. godini . Najviše zaposlenih upućeno je na privremeni rad u Nemačku (5.205), Slovačku (3.704), Hrvatsku (679), Rusku Federaciju (541), Mađarsku (519), Crnu Goru (472), Austriju (217), Češku (195) i Sloveniju (180) .
Kroz ustanovljenu mrežu sedam migracionih servisnih centara (Beograd, Niš, Novi Pazar, Novi Sad, Kraljevo, Kruševac i Bor), formiranih pri Nacionalnoj službi za zapošljavanje, migrantima i potencijalnim migrantima pružaju se informacije o pravima migranata, procedurama za dobijanje viza, radnih i boravišnih dozvola, mogućnostima za zapošljavanje i studiranje u inostranstvu, pristupu zdravstvenoj zaštiti i obrazovanju u inostranstvu, rizicima iregularne migracije, i dr. Time se doprinosi efikasnom informisanju o legalnim tokovima migracija i pripremljenosti za eventualni odlazak kroz što adekvatnije prilagođavanje uslovima i propisima u zemlji odredišta. Tokom 2018. godine usluge ovih servisnih centara je koristilo 908 lica (66,5% muškaraca i 33,5% žena). Među korisnicima usluga bilo je 70,7% nezaposlenih lica, od kojih je najveći broj iz ruralnih sredina. Međutim, najveći broj građana Republike Srbije je u inostranstvo otišao individualno, bez posredovanja države.
Obim iseljavanja stanovništva Republike Srbije na početku XXI veka je sve intenzivniji, te uz današnje zabrinjavajuće demografske trendove, ima značajne posledice na tržište rada, destabilizaciju ekonomskog, zdravstvenog, socijalnog, obrazovnog i penzionog sistema u dugoročnom smislu zbog očekivanog gubitka poreske i fiskalne baze. Poremećaji na tržištu rada kao posledica iseljavanja uključuju destabilizaciju baze i strukture radne snage, smanjenje broja i udela radno sposobnog stanovništva, smanjenje stope zaposlenosti te posledično i smanjenje produktivnosti i bruto društvenog proizvoda. U fokusu pažnje domaće stručne i šire javnosti nalazi se „odliv mozgova”, odnosno odlazak visokoobrazovanog stanovništva u inostranstvo, s obzirom na to da se pretežno radi o mlađim ljudima u čije je školovanje država uložila značajna sredstva. Nesumnjivo je da ova pojava ima vrlo negativan uticaj na ekonomsku i demografsku situaciju u Republici Srbiji, ali čini se da je još pogubnije posledice prouzrokovala upravo migracija nekvalifikovane, manuelne radne snage, koja se kontinuirano odvija već pola veka .
Trend iseljavanja će se nastaviti i u budućem periodu i to najmanje iz dva razloga. Uzroci i emigracione namere u Republici Srbiji se sporo menjaju, a potreba za radnom snagom, a pre svega za stručnim kadrovima u Evropi, je sve izraženija. Čak i ukoliko bi se potražnja za radnom snagom u razvijenom delu sveta kvantitativno smanjila, kvalitativno bi se izdiferencirala i usmerila ka privlačenju najkvalitetnije i najobrazovanije radne snage i najtraženijih profila radnika, koji mogu da budu nosioci povećanja produktivnosti i konkurentnosti privrede.
(Izvor: Strategija O EKONOMSKIM MIGRACIJAMA REPUBLIKE SRBIJE ZA PERIOD 2021 – 2027. GODINE)
Članci su nastali realizacijom projekta „Možda je bolje da ostanemo“ koji implementira Info Centar Juga a delom sufinansira Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
