Godinu dana kasnije od naše prve intervju/ankete, pitali smo jednog od najvećih poznavalaca teme i tema koje obrađujemo, da nam kroz odgovore na ista, ili za nijansu promenjena pitanja, kaže da se je išta promenilo?
– Šta je za Vas medijska pismenost i koliko je ona danas važna?
Medijska pismenost sagledavam kao izgradnju navike da preispitujemo medijske sadržaje kojima smo izloženi. To ne mora uvek nužno da nas dovede do tačnih odgovora i najboljih rešenja, ali nas čuva od reagovanja u afektu i lakog podleganja manipulaciji. S obzirom na to da je naš život gotovo nezamisliv bez medija, medijsku pismenost danas treba posmatrati kao deo funkcionalne pismenosti.
– Kako u savremenom digitalnom svetu razlikujete istine od laži?
Ne postoji jednostavan odgovor, niti univerzalna zaštita od dezinformacija. Verujem da i novinari koji se isključivo bave proverom podataka, tj. fekt čekingom, neretko poveruju u narative koji su u suštini netačni. Međutim, činjenica da je nemoguć apsolutni imunitet na manipulacije ne treba da nas obeshrabri, niti da nas odvede u drugu krajnost, pa da sve medijske sadržaje po modelu generalizacije „svi novinari lažu” ocenimo kao manipulativne. Potrebno je s vremena na vreme proveriti svoje veštine guglanja i provere teksta, fotografija i video-klipova, ali je još važnije gajiti zdravu dozu sumnjičavosti ka sadržajima za koje nam intuicija govori da bi mogli biti manipulativni.
– Koliko su lažne vesti ozbiljan problem za mlade?
Prethodnih godinu dana Novosadska novinarska škola i FakeNews Tragač su dosta putovali po Srbiji, pa sam imao priliku da o ovoj temi razgovaram sa mladima širom zemlje, od Subotice do Novog Pazara, uključujući i nadarene srednjoškolce na interdisciplinarnom programu u Petnici. Moj utisak je da oni o lažnim vestima i metodama manipulisanja neretko znaju više od odraslih i da u sadržaje kojima su izloženi ne veruju „na prvu“. Ukoliko postoji takva zdrava osnova, učenje o fekt-čeking alatima je samo nadgradnja. Tamo gde ne postoji sklonost ka preispitivanju, uzalud su sva tehnička pomagala.
– Kako treba pristupiti medijskom obrazovanju dece, a kako starijim sugrađanima? Kako se suočavate sa ovim izazovom na ličnom primeru?
Nema univerzalnih načela jer ni ciljna grupa nije univerzalna. Razlikuju se čak i dva razreda iste srednje škole, a kamoli baka iz Arilja i njen unuk iz Beograda. Kod mlađih je najveći izazov suzbijanje potrebe da sve medije okarakterišu kao „lažljive” i „manipulativne“. Njima je, osim o lažnim vestima, potrebno govoriti i o primerima izuzetnog novinarstva, koje je u službi javnog interesa. Sa druge strane, najveći problem kod starijih sugrađana je otpor prema digitalnim tehnologijama i strah da su prestari za učenje i promene.
– Da li medijsku pismenost treba uvesti kao obavezni školski predmet?
Ne, budući da je školski program već preobiman. Međutim, o medijskoj pismenosti moguće je povremeno razgovarati u okviru svih drugih časova, počevši od maternjeg jezika, likovne i muzičke kulture, istorije, a zašto da ne i na časovima prirodnih nauka.
„ATY KU NUK KA PRIRJE PËR RISHQYRTIM , TË KOTA JANË TË GJITHA NDIHMAT TEKNIKE. – STEFAN JANJIQ, REDAKTORI I „KËRKUESVE FAKE NEËS“
Një vit më vonë nga intervista / sondazhi ynë i parë, kemi pyetur një nga njohësit më të mëdhenj të temës dhe temave me të cilat kemi të bëjmë, të na tregojë, përmes përgjigjeve të njëjta ose nuancave të pyetjeve, se a ka ndryshuar ndonjë gjë ?
- Çfarë është arsimimi medial për ju dhe sa është i rëndësishëm ai sot?
Unë e shoh arsimimin medial duke ndërtuar shprehi të rishikimit të përmbajtjes mediatike ndaj së cilës jemi të ekspozuar. Kjo jo gjithmonë na çon domosdoshmërisht në përgjigjet e duhura dhe zgjidhjet më të mira, por na mban të mos reagojmë ndaj ndikimit dhe të mos i nënshtrohemi lehtësisht manipulimeve. Unë e shoh arsimimin medial duke ndërtuar shprehi të rishikimit të përmbajtjes mediatike ndaj së cilës jemi të ekspozuar. Kjo jo gjithmonë na çon domosdoshmërisht në përgjigjet e duhura dhe zgjidhjet më të mira, por na mban të mos reagojmë ndaj ndikimit dhe të mos i nënshtrohemi lehtësisht manipulimeve. Duke pasur parasysh që jeta jonë është pothuajse e paimagjinueshme pa media, arsimimi medial sot duhet të shihet si pjesë e arsimimit funksional.
- Si i dalloni të vërtetat nga gënjeshtrat në botën e sotme digjitale?
Nuk ka përgjigje të thjeshtë, as mbrojtje universale kundër dezinformatave. Unë besoj se edhe gazetarët që janë përfshirë ekskluzivisht në verifikimin e të dhënave, d.m.th. duke kontrolluar, ata joshpesh besojnë në tregime që janë në thelb të pasakta. Sidoqoftë, fakti që imuniteti absolut ndaj manipulimit është i pamundur nuk duhet të na dekurajojë, ose të na çojë në ekstremin tjetër, në mënyrë që të konsiderojmë të gjithë përmbajtjen mediatike nga modeli i përgjithësimit „Të gjithë gazetarët gënjejn “ i vlersojm si manipulues.
- Sa janë lajmet e pavërteta problem serioz për të rinjtë?
Për vitin e kaluar, Shkolla e Gazetarisë në Novi Sad dhe Kërkuesi i FakeNeës kanë udhëtuar mjaftë në Serbi, kështu që pata rastin të diskutoj këtë temë me të rinjtë në të gjitha vendet, nga Subotica deri në Novi Pazar, duke përfshirë nxënës të shkollave të mesme të talentuara në një program ndërdisiplinor në Petnic. Përshtypja ime është se ata shpesh dinë më shumë rreth lajmeve të pavërteta dhe metodave të manipulimit sesa të rriturit, dhe se ata nuk besojnë në përmbajtjen që ato i ekspozohen „së pari“. Nëse ka një bazë të tillë të shëndetshëm, për të mësuar në lidhje me mjetet fect-Checkings është vetëm një përmirësim. Kur nuk ka prirje për të rishqyrtuar, të gjitha ndihmat teknike janë të kota.
- Si duhet t’i qasemi arsimit për mediat e fëmijëve, dhe si e bëjnë qytetarët e moshuar? Si e përballoni këtë sfidë në një shembull personal?
Nuk ka parime universale sepse as grupi i synuar nuk është universal. Dallojn dy klasë të së njëjtës shkollë të mesme , e lëre më gjyshja nga Arilja dhe nipi i saj nga Beogradi. Për të rinjtë, sfida më e madhe është shuarja e nevojës për të karakterizuar të gjitha mediat si „gënjeshtra“ dhe „manipuluese“.Përveç lajmeve të pavërteta , ata gjithashtu duhet të flasin për shembuj të gazetarisë së jashtëzakonshme, e cila është në shërbim të interesit publik. Nga ana tjetër, problemi më i madh me qytetarët e moshuar është rezistenca ndaj teknologjive digjitale dhe frika se ato janë shumë të vjetra për të mësuar dhe ndryshuar.
- A duhet të futet arsimimi medial si lëndë shkollore?
Jo, pasi programi i shkollës është tashmë shumë i madhe. Sidoqoftë, arsimimi medial mund të diskutohet herë pas here në të gjitha orët e tjera, duke filluar nga gjuha amtare, kultura figurative dhe muzikore, historia, dhe pse jo në orët e shkencës natyrore.
Projekti „Njihuni me të vërtetën“ është bashkëfinancuar nga buxheti i Republikës së Serbisë – Ministria e Kulturës dhe Informacionit. Qëndrimet e shprehura në një projekt mediatik të mbështetur nuk shprehin qëndrimet e organit i cili ka dhënë fondet.
