Šta je za Vas medijska pismenost i koliko je ona danas važna?
Medijska pismenost je veština interakcije korisnika sa medijskim sadržajem. Ova veština podrazumeva mogućnosti pristupa sadržaju, razumevanje i kritičko čitanje sadržaja, ali i odgovorno kreiranje sadržaja. S obzirom na to da mi živimo, učimo i radimo u informatičkom dobu, okruženi brojnim informacijama, različitim vrstama sadržaja koje nam dolaze putem tradicionalnih medija, društvenih mreža i različitih internet platformi, jako je važno da ovladamo veštinama medijske pismenosti. Mogu slobodno reći da je ovo jedna od ključnih veština 21. veka.
Medijsku pismenost treba vezati za informacionu ili digitalnu pismenost, jer internet donosi mogućnost pristupa neslućeno velikom broju sadržaja, mogućnost interakcije korisnika, kao i mogućnost kreiranja i distribucije sadržaja. Da pojednostavim, danas svako ko ima mobilni telefon u džepu postaje mali medij za sebe, jer ima mogućnost da relativno lako napravi video ili fotorafiju i plasira je drugim korisnicima putem društvenih mreža.
Kako u savremenom digitalnom svetu razlikujete istine od laži?
Zapravo, nije lako prepoznati istinu od laži, jer su tehnike za lažiranje vesti sve naprednije. Lažne vesti mogu da dođu od neproverenih, anominmnih izvora koji se kriju iza izmišljenih profila na društvenim mrežama, iz tendenciozno izmenjenih dokumenata, fotografija ili video materijala, iz lažnih informacija plasiranih tako da izgledaju kao prave vesti iz nekog od medija…Treba imati na umu da svako od nas može da učestvuje u širenju lažnih vesti, ukoliko ne proveri da li su informacije koje prosleđuje drugima tačne ili ne.
Ipak, na raspolaganju su nam neke tehnike koje mogu da nam pomognu. Nekad je dovoljno da uključimo „zdrav razum“, pa ako nam neka informacija deluje neistinito ili netačno, previše senzacionalistička ili provokativna, to bude prvi znak za „uzbunu“. Osim toga, uvek treba proveriti od kog izvora neka vest dolazi i da li je taj izvor neko u koga imamo poverenja. Takođe, treba razumeti način funkcionisanja društvenih mreža i drugih platformi kako bismo razumeli zašto nam se servira određeni tip vesti i informacija (na primer, ako ste u nekom momentu u pretraživaču tražili hranu za mačke, zašto se na vašim profilima pojavljuje sve više vesti o mačkama i njihovoj ishrani).
Ipak, najvažnije je zaustaviti širenje dezinofrmaijca. Prosto, ne objavljujte i ne širite dalje vesti za koje smatrate da nisu dovoljno pouzdane.
Koliko su lažne vesti ozbiljan problem za mlade?
Lažne vesti su problem za celo društvo, a naročito za mlade koji se smatraju „digitalnim nomadima“ tj. ljudima kojima su internet i društvene mreže normalnost. Upravo zato je jako važno raditi na njihovom obrazovanju i savladavanju kritičkog čitanja medija. Paralelno sa savladavanjem digitalnih veština, mladi treba da imaju znanja o značenju medijskih poruka, da prepoznaju tendeciozno plasiranje laži i manipulacije, da se zaštite od pretnji, da sačuvaju privatnost i odgovorno se ponašaju u onlajn prostoru.
Kako treba pristupiti medijskom obrazovanju dece? Kako se suočavate sa ovim izazovom na ličnom primeru?
Kao i svemu ostalom, prilagoditi nastavu njihovim interesovanjima i mogućnostima. Medijsko obrazovanje dodatno može biti jako interesantno jer podrazumeva interakciju, korišćenje mobilnih telefona, kompjutera, TV ili novina i sl.
U okviru BIRN-a, organizacije u kojoj radim, razvijamo kurseve za novinare i članove/članice drugih medijskih organizacija koji se tematski bave tehnikama istraživačkog novinarstva, analizom medijskih sadržaja, tehnikama pretraživanja i korišćenja velikih setova podataka i sl. i to smatram našim doprinosom medijskom opismenjavanju.
Da li medijsku pismenost treba uvesti kao školski predmet?
Da, to jeste jedna od preporuka. Ova potreba prepoznata je i nacrtom medijske strategije i deo je strategije razvoja obrazovanja. Za sada je u ponudi izborni predmet „Jezik, mediji i kultura“ koji u fokusu ima medijsku pismenost, a prema mojim informacijama, u pripremi je i priručnik medijske pismenosti koji je prilagođen nastavi u osnovnoj školi.
Medijska pismenost može biti i deo neformalnog obrazovanja, postoje vrlo interesantni kursevi koje su osmislile nevladine organizacije i koje su na raspolaganju svim zainteresovanim.
„Mos publikoni dhe mos përhapni më tej lajme që konsideroni se nuk janë mjaft të besueshme“, – Tanja Maksiq , Koordinatore e Programit Ballkanik i rrjeteve Hulumtuese, BIRN SERBIA
Çfarë është për ju arsimimi medial dhe sa është sot e rëndësishme?
Arsimimi medial është aftësitë e ndërveprimit të përdoruesit me përmbajtjen mediale. Kjo aftësi përfshin mundësin e qasjes në përmbajtje, për të kuptuar dhe lexuar në mënyrë kritike përmbajtjen, por edhe për të krijuar përmbajtje me përgjegjësi. Duke pasur parasysh që ne jetojmë, mësojmë dhe punojmë në epokën e informacionit, të rrethuar nga një mori informacione, lloje të ndryshme të përmbajtjes që na vijnë përmes mediave tradicionale, rrjeteve sociale dhe platformave të ndryshme në internet, është shumë e rëndësishme të zotërojm aftësitë e arsimimit të mediave. Mund të themi se kjo është një nga aftësitë kryesore të shekullit XXI.
Arsimimi medial duhet të jetë i lidhur me informacionin ose arsimimin digjital, pasi interneti mundëson hyrje në sasi të paparë të përmbajtjes, ndërveprim të përdoruesit dhe aftësinë për të krijuar dhe shpërndarë përmbajtjen. Ta themi thjesht, sot, kushdo që ka një celular në xhep, po bëhet një medium i vogël për veten , pasi që ka mundësi të bëjë video ose foto relativisht lehtë dhe t’ju tregojë përdoruesve të tjerë përmes rrjeteve sociale.
Si i dalloni të vërtetat nga gënjeshtrat në botën e sotme digjitale?
Në fakt, nuk është e lehtë të dallosh të vërtetën nga gënjeshtrat, sepse teknikat për të falsifikuar lajme janë gjithnjë e më të avancuara.
Lajmet e pavërteta mund të vijnë nga burime të pa verifikuara anonime, të cilat fshihen pas profileve të imagjinara në rrjetet sociale, nga dokumente, foto ose video materialet , nga informacionet e pavërteta të postuara për tu dukur si lajme të vërteta nga një prej mediave…Duhet të theksohet se secili prej nesh mund të marrin pjesë në përhapjen e lajmeve të pavërteta, në qoftë se nuk e kontrolloni informacionet që i përcillni për përdoruesit e tjerë a janë të sakta apo jo.
Sidoqoftë, ka disa teknika që mund të na ndihmojnë. Ndonjëherë është e mjaftueshme të angazhojm „mendjën e shëndosh „, kështu që nëse ndonjë informacion na duket i pavërtet ose i pa sakt , tepër sensacionaliste apo provokues, kjo duhet të jetë shenja e parë e „alarmimit“.Për më tepër, gjithmonë duhet të kontrollohet nga cili burim vjen lajmi dhe nëse ai burim është dikush që kemi besim. Ne gjithashtu duhet të kuptojmë se si funksionojnë rrjetet sociale dhe platformat e tjera në mënyrë që të kuptojmë pse na servohet një lloj i caktuar lajmesh dhe informacione (për shembull, nëse po kërkoni ushqim për mace, pse në profilet tuaja po shfaqen më shumë lajme për maca dhe ushqimit të tyre) .
Megjithatë, gjëja më e rëndësishme është ndalimi i përhapjes së dezinformatave. Thjesht mos postoni ose përhapni lajme të mëtutjeshme që besoni se nuk janë mjaft të besueshme.
Sa janë lajmet e pavërteta problem serioz për të rinjtë?
Lajmet e pavërteta janë problem për të gjithë shoqërinë, dhe veçanërisht për të rinjtë që konsiderohen „nomadë digjitalë““Dmth. njerëzit tek të cilët interneti dhe rrjetet sociale janë normalitet.. Kjo është arsyeja pse është shumë e rëndësishme të punohet në edukimin dhe zotërimin e tyre dhe leximit kritik të mediave. Paralelisht me zotërimin e aftësive digjitale, të rinjtë duhet të kenë njohuri për kuptimin e mesazheve mediatike, të njohin prirjen për të gënjyer dhe manipuluar , të mbrojnë veten kundër kërcënimeve, të ruajnë privatësinë dhe të veprojnë me përgjegjësi në internet.
Si t’i qasemi edukimit medial të fëmijëve? Si e përballoni këtë sfidë në shembull personal?
Si çdo gjë tjetër, mësimi duhet përshtatur interesave dhe mundësive të tyre. Edukimi medial mund të jetë gjithashtu interesant sepse përfshin ndërveprim, përdorim të telefonave celular, kompjuterë, TV ose gazeta, etj.
Brenda BIRN, në organizatën për të cilën unë punoj, ne zhvillojmë kurse për gazetarët dhe anëtarët / anëtaret e organizatave të tjera mediatike që janë të angazhuara tematikisht në teknikat e gazetarisë hetimore, analizën e përmbajtjes së mediave, teknikat e kërkimit dhe përdorimin e grupeve të mëdha të të dhënave, etj. dhe këtë e konsiderojm kontributin tonë për arsimim medial.
A duhet arsimimi medial të futet si lëndë shkollore?
Po, kjo është një nga rekomandimet. Kjo nevojë është njohur edhe në draftin e strategjisë së mediave dhe është pjesë e strategjisë së zhvillimit arsimor. Për momentin, ofrohet lënda zgjedhore „Gjuha, Media dhe Kultura“, e cila përqendrohet në arsimimin e mediave, dhe sipas informacionit tim, po përgatitet një udhëzues i arsimimit medial , i cili është përshtatur në mësimet e shkollës fillore.
Arsimimi e mediave mund të jetë gjithashtu një pjesë e arsimit joformal, ka kurse shumë interesante të krijuara nga OJQ-të dhe të disponueshme për të gjithë të interesuarit.
Projekti „Njihuni me të vërtetën“ është bashkëfinancuar nga buxheti i Republikës së Serbisë – Ministria e Kulturës dhe Informacionit. Qëndrimet e shprehura në një projekt mediatik të mbështetur nuk shprehin qëndrimet e organit i cili ka dhënë fondet.
